PANAHON NG AMERIKANO

LOPE K. SANTOS

Kapanganakan	25 Setyembre 1879
Kamatayan	1 Mayo 1963 (edad 83)
Iba pang pangalan	Lope C. Santos
Hanapbuhay	manunulat, manananggol, politiko

isang tanyag na manunulat sa wikang Tagalog noong kaniyang kapanahunan, sa simula ng ika-1900 dantaon. Bukod sa pagiging manunulat, isa rin siyang abogado, kritiko, lider obrero, at itinuturing na "Ama ng Pambansang Wika at Balarila" ng Pilipinas. Sa larangan ng panitikan Ipinanganak si Lope K. Santos sa Pasig, Rizal - bilang Lope C. Santos. Ang kanyang mga magulang ay sina Ladislao Santos at Victoria Canseco, na kapwa mga katutubo sa Rizal. Ngunit mas inibig na gamitin ni Santos ang titik na K bilang kapalit ng C para sa kaniyang panggitnang pangalan, upang asang padasino das (Kolehiyo Pilipino), matapos na makapag-aral sa Escuela Normal Superior de Maestros (Mataas na Paaralang Normal para sa mga Guro) at sa Escuela de Derecho (Paaralan ng Batas). Naging dalubhasa siya sa larangan ng dupluhan, isang paligsahan ng mga manunula na maihahambing sa larangan ng balagtasan. Noong 1900, nagsimula siyang maglingkod bilang patnugot para sa mga lathalaing nasa wikang Tagalog, katulad ng Muling Pagsilang at Sampaguita. Siya ang tagapagtatag ng babasahing Sampaguita. Sa pamamagitan ni Manuel L. Quezon, naging punong-tagapangasiwa si Santos ng Surian ng Wikang Pambansa. Kabilang sa mga katawagang nagbibigay parangal kay Santos ang pagiging Paham ng Wika, Ama ng Balarilang Pilipino, Haligi ng Panitikang Pilipino, subalit mas kilala rin siya sa karaniwang palayaw na Mang Openg.

Mga Akda

Balarila ng Wikang Pambansa

Ang Balarila ng Wikang Pambansa ay isang aklat hinggil sa wastong pagsasalita at pagsusulat ng wikang Tagalog. Isinulat ito ni Lope K. Santos at inilathala ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1939 . Ang Paunang Salita nito ay isinulat ni Jaime C. de Veyra na noon ay Direktor ng Surian. Ang Balarila ay isinulat para sa mga guro na nagtuturo ng wikang Tagalog . Nahahati ang mga paksa nito sa Palátitikan, Palábigkasan, Paláugnayan, at Palásurian. Sa apat na paksang ito tanging ang Palásurian ang nabigyan ng masaklaw na paglalahad. Unang ginamit ito ng mga mag-aaral ng pagtuturo sa elementarya na nasa ikalawang antas at mga hayskul na nasa ikaapat na antas sa buong bansa . Ayon kina Alfonso O. Santiago at Norma G. Tiangco  ang lahat halos ng mga balarilang ginagamit sa mga paaralan, maging sa elementarya, sa mataas na paaralan, sa kolehiyo at unibersidad, ay pawang batay sa Balarila ni Lope K. Santos.. Ganito rin ang pananaw ni Ponciano B. P. Pineda, na dating tagapangulo ng Komisyon ng Wikang Pilipino, na hanggang dekada 70 ay ilan pang mga guro ang gumagamit ng mga aklat na hango sa 1939 Balarila sapagka’t wala silang magamit na mga aklat na makabago .

Banaag at Sikat

Ang Banaag at Sikat ay isa sa mga isinaunang mahabang salaysayin pampanitikan na isinulat ni Lope K. Santos sa wikang Tagalog noong 1906.Bilang isang aklat na tinaguriang “bibliya ng mga manggagawang Pilipino”, umiinog ang mga dahon ng nobelang ito sa buhay ni Delfin, sa kaniyang pag-ibig sa isang dalagang anak ng mayamang nagmamay-ari ng lupa, habang tinatalakay din ni Lope K. Santos ang mga paksang panlipunan: ang sosyalismo, kapitalismo, at mga gawain ng mga nagkakaisang-samahan ng mga liping manggagawa, nasa wikang Ingles, Mga Lathalain Hinggil sa Kalinangan at Sining, Tungkol sa Kalinangan at Sining, nccang ang akdang ito ni Lope K. Santos ito ang “nagbigay-daan para maisulat ang iba pang mga nobelang nasa wikang Tagalog” na may pinagsanib na mga paksang hinggil sa pag-ibig, pangkabuhayan, at sa makatotohanan at gumagalaw na katayuan ng lipunan. Bagaman isa ito sa pinakaunang mahabang salaysayin sa Pilipinas na nakaantig ng damdamin ng lipunan, sinasabi na naging pamukaw-kasiglahan din ito ng kilusang Hukbalahap o Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon.

Inuurirat ng nasabing nobela ang bisa ng kayamanan at kapangyarihan sa relasyon ng mga tao, at kung bakit nananatiling dukha ang marami. Ngunit higit pa rito, nagpapanukala ang nobela ng mga pagbabago sa pananaw, pagsusuri sa lipunan at kasaysayan, at pagsasanib ng mga dukha upang baligtarin ang namamayaning baluktot na kalakaran. Kakaunti lamang, sa aking palagay, ang tunay na nakabasa ng nobela ni Santos; at marahil may kaugnayan ito sa prehuwisyo, katamaran, o pagkatiwalag sa wika at panitikang Tagalog. Ano’t anuman, ang muling pagbasa sa nasabing nobela ay isang paraan ng pagkilala, kung hindi man pagbabayad, sa malaking pagkaligta sa dakilang manunulat na Tagalog.

Kahanga-hanga ang lawak ng bisyon ni Santos sa pagkatalogo ng mga pangyayari, at sa mga paglalarawan ng mga tauhan, tagpo, at tunggalian. Mulang sinaunang pamahiin sa pagbubuntis ni Meni hanggang lumang paniniwala sa paglilibing kay Don Ramon, nahuli ng awtor ang kislot ng guniguni ng karaniwang Tagalog at ito ang mahirap pantayan ng mga kapanahong akda ng Banaag at Sikat. Maihahalimbawa ang detalyadong paglalarawan sa Antipolo, na maihahambing noon sa Baguio at iba pang tanyag na resort ngayon, at kung paanong ang pook na ito ay kapuwa nagtataglay ng kabanalan at kalaswaan. Pambihira  rin ang deskripsiyon mula sa limbagan, at maiisip kung gaano kabigat ang ginagawa noon ng mga trabahador sa imprenta; o kaya’y ang paglalahad sa hirap na dinaranas ng mga Filipino na napipilitang sumakay ng barko upang makipagsapalaran sa iba’t ibang bansa. Sa paglalangkap ng diyalohikong agos ng mga pangyayari at diyalohikong usapan ng mga tauhan, nakalikha si Santos ng kahanga-hangang kaisipang nakapaghahayag ng panukalang sosyalismong Tagalog para sa Katagalugang kumakatawan sa buong bansa, ayon sa sipat ng Katipunan.

Ang tinutukoy na “Banaag at Sikat” sa nobela ay ang posibilidad ng malawakang pagbabago sa lipunan, at ang pagbabagong ito ay may kaugnayan sa distribusyon ng kayamanan, oportunidad, at kapangyarihan. Maaaring munting sinag mula sa malayo ang nakikita ni Santos noon, at siyang ipinaloob niya sa diwa nina Delfin at Felipe na inaasahang magpapasa rin ng gayong diwain sa kani-kaniyang anak. Ang ipinunlang kaisipan ng awtor ay masasabing napapanahon na, at sumisikat na sa kaisipan ng bagong henerasyong nasa alaala na lamang ang gaya ng Colorum at HUKBALAHAP sa harap ng Bagong Hukbong Bayan at Bangsamoro. Gayunman, makabubuting magbasa muna ng aklat, at basahing muli ang Banaag at Sikat, nang matiyak nga kung anong silakbo ang iniwan ni Lope K. Santos sa kaniyang mga kapanahong manunulat at siyang umaalingawngaw pa rin magpahangga ngayon sa ating piling.

References:

*//dakilapinoy.com/2008/10/15/muling-pagbasa-sa-banaag-at-sikat-ni-lope-k-santos/

*//tl.wikipedia.org/wiki/Balarila_ng_Wikang_Pambansa

* //teksbok.blogspot.com/2013/02/banaag-at-sikat_9.html

* //tl.wikipedia.org/wiki/Nobela

* //tl.wikipedia.org/wiki/Lope_K._Santos

*//www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjSzNayv5_hAhUHH3AKHYoCBg8QMwg9KAswCw&url=http%3A%2F%2Fwww.seasite.niu.edu%2Ftrans%2Ftagalog%2Fmodules_in_tagalog%2Fmga_kilalang_pilipino_sa_sining.htm&psig=AOvVaw3s07wLk1BdjIcpuA_ohxgY&ust=1553678988328250&ictx=3&uact=3

*https://www.google.com/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwjSzNayv5_hAhUHH3AKHYoCBg8QMwg4KAYwBg&url=https%3A%2F%2Fwww.flickr.com%2Fphotos%2Fnccaofficial%2F18248933158&psig=AOvVaw3s07wLk1BdjIcpuA_ohxgY&ust=1553678988328250&ictx=3&uact=3

x

x

x